L’histoire d’une restauration longue de 70 ans
Mise au jour en 1880 par les fouilles de l’École française d’Athènes, la statue d’Ofellius a été découverte dans un état fragmentaire. La tête, l’avant-bras droit, la main gauche, la cheville gauche et le mollet droit manquant, rendaient alors impossible le redressement de la statue. Et c’est ainsi que, pendant près de 70 ans, elle est restée sur le lieu de sa découverte où, exposée aux intempéries, son état se dégradait. Il faut attendre 1949 pour qu’elle soit transférée au musée de Délos.
Premières restaurations
La chronique de la restauration de la statue d’Ofellius remonte à l’Antiquité, avec des greffes d’époque romaine, aujourd’hui inesthétiques. On distingue également des traces d’interventions successives à l’aide de résines qui nous laissent penser que des tentatives de collage ont été menées à partir des années 1950.
Le premier véritable projet de restauration de l’œuvre, associant l’École française d’Athènes, le Musée du Louvre et l’Éphorie des antiquités des Cyclades, date de septembre 1985 et pose les principes du système qui allait permettre à la statue de retrouver son équilibre d’origine. Approuvé par le Ministère de la Culture grec, il est lancé en septembre 1987. Mais, en raison de la nature du bloc de marbre, qui présente des veines sur toute la hauteur de la statue, des fissures sont rapidement apparues, mettant en danger la stabilité et l’intégrité de l’œuvre. Ces dernières ne sont préservées que par l’armature métallique qu’il a fallu échafauder dès 1992 autour d’Ofellius.
Le programme de restauration de 2024
L’évolution des conditions ces dernières années a permis la création d’un système de soutien moderne basé sur les principes fondamentaux qui régissent les domaines de la restauration des antiquités et de la muséologie. Face au défi d’une telle entreprise, la collaboration interdisciplinaire et l’utilisation de technologies de pointe ont été jugées essentielles.
En 2016, l’École Polytechnique, sous la supervision de l’École française d’Athènes et en collaboration avec l’Éphorie des antiquités des Cyclades et la Direction de la restauration des monuments anciens, a réalisé une étude structurelle et sismique pour la conception du nouveau système de soutien de la sculpture, tandis que l’EFA réalisait en parallèle une étude complète de sa restauration.
La solution retenue comme la plus fiable et approuvée par le Conseil archéologique central (KAS) en 2017 a été la mise en place de supports annulaires au niveau des tibias et de la poitrine. Ce choix a permis de concilier à la fois la nécessité d’un support sûr et réversible pour la sculpture et celle d’une vue sans entrave pour les visiteurs.
En juin 2024, près de 145 ans après sa découverte et 70 ans après la première étude de restauration, Ofellius s’est redressé, révélant sa grandeur historique aux visiteurs du musée.
Μία ιστορία συντήρησης 70 χρόνων
Το γλυπτό του Οφελλίου ανακαλύφθηκε στην Αγορά των Ιταλών το 1880 από τη Γαλλική Σχολή, σε αποσπασματική κατάσταση. Από τον Οφέλλιο έχουν αποσπαστεί το κεφάλι, ο δεξιός πήχης, το αριστερό χέρι, ο αριστερός αστράγαλος και η δεξιά κνήμη, καθιστώντας την ανάταξη του γλυπτού εκείνη την εποχή, ακατόρθωτη. Για σχεδόν 70 χρόνια παρέμεινε στον τόπο ανακάλυψής του, όπου, εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες, η κατάστασή του χειροτέρευε. Η μεταφορά του στο Μουσείο της Δήλου πραγματοποιήθηκε το 1949.
Πρώτες συντηρήσεις
Το χρονικό της συντήρησης του Οφελλίου φαίνεται ότι ξεκινάει από την αρχαιότητα, με την τοποθέτηση μερικών αντιαισθητικών για τα σημερινά δεδομένα συνδέσμων στήριξης, κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Από την δεκαετία του 1950 και εξής φαίνεται ότι έγιναν προσπάθειες συγκόλλησης, καθώς εντοπίζονται διαδοχικές επεμβάσεις με τη χρήση ρητινών.
Το πρώτο εντατικό πρόγραμμα συντήρησης του γλυπτού, στο οποίο συνεργάστηκαν η Γαλλική Σχολή, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και το Μουσείο του Λούβρου πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1985 και έθεσε τις βάσεις για την αποκατάσταση της ισορροπίας του γλυπτού. Με έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1987. Ωστόσο, λόγω της τεχνολογίας κατασκευής του γλυπτού, εμφανίστηκαν ρωγμές κατά τη διάρκεια της συντήρησης, καθώς οι φλέβες του μαρμάρου το διατρέχουν καθ’ ύψος. Ως προσωρινή λύση για λόγους ασφάλειας του γλυπτού, τοποθετήθηκε από το 1992 μεταλλικό ικρίωμα γύρω του.
Το πρόγραμμα συντήρησης του 2024
Τα τελευταία χρόνια, οι συνθήκες ωρίμασαν για την δημιουργία ενός σύγχρονου συστήματος στήριξης βασισμένο στις βασικές αρχές που διέπουν τους κλάδους της Συντήρησης Αρχαιοτήτων και της Μουσειογραφίας. Μπροστά στην πρόκληση ενός τέτοιου εγχειρήματος, η διεπιστημονική συνεργασία, καθώς και η χρήση τεχνολογιών αιχμής, κρίθηκαν απαραίτητες.
Το 2016, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, υπό την επίβλεψη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, εκπόνησε στατική και αντισεισμική μελέτη με σκοπό το σχεδιασμό του νέου μηχανισμού στήριξης του γλυπτού, ενώ παράλληλα, πραγματοποιήθηκε από τη Γαλλική Σχολή Αθηνών πλήρης μελέτη συντήρησής του.
Η λύση που προκρίθηκε ως η πιο ασφαλής και εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), το 2017, ήταν η τοποθέτηση στηρίξεων σε μορφή δακτυλίων στο ύψος των κνημών και του στήθους. Η επιλογή αυτή κατάφερε να συγκεράσει τόσο την ανάγκη για ασφαλή και αντιστρέψιμη στήριξη του γλυπτού, όσο και την ανάγκη για απρόσκοπτη θέαση του από τους επισκέπτες.
Τον Ιούνιο του 2024, σχεδόν 145 χρόνια μετά την ανακάλυψή του και 70 χρόνια από την πρώτη μελέτη συντήρησης, ο Οφέλλιος στέκεται ξανά όρθιος, αποκαλύπτοντας την ιστορική του μεγαλοπρέπεια στους επισκέπτες του μουσείου.
